Μια, αδημοσίευτη, συνέντευξη

Το email ήταν ευγενικό και διατύπωνε τις εξής ερωτήσεις:

1. Λίγα λόγια για την παράσταση.

2. Μερικά πράγματα για εσάς. Βιογραφικά στοιχεία, πως ασχοληθήκατε με το θέατρο, σε ποιο εργασιακό χώρο είστε κλπ. 

2+Αν για εσάς γίνεται σε ερασιτεχνικό ή επαγγελματικό επίπεδο, τις δυσκολίες και την αποδοχή των παραστάσεων από τον κόσμο.

3. Πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι να σκηνοθετείτε μη επαγγελματίες ηθοποιούς, δηλαδή θέλω να μου πείτε πως είναι οι εκπαιδευτικοί ως ηθοποιοί και πως το βιώνετε όλοι μαζί αυτό το εγχείρημα, στις πρόβες αλλά και στην παράσταση. (το κλίμα, το άγχος, τα λάθη που γίνονται κλπ)

Η απάντηση ήταν, σχετικά, αναλυτική και, λίγο χύμα, για να δώσει στη δημοσιογράφο το πεδίο να συνθέσει το κείμενό της κατά τα γούστα της:

Η συνεργασία

Στις 28 Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν οι παραστάσεις της θεατρικού έργου με τίτλο “Νυχτοφαγιές” του Σπύρου Λαζαρίδη που είναι παραγωγή της Ε΄ ΕΛΜΕ Θ. Οι παραστάσεις δίνονται στην αίθουσα θεάτρου του Κέντρου Πολιτισμού “Χρήστος Τσακίρης” του Δήμου Παύλου Μελά και είναι αφιερωμένες σε δυο ομάδες συνανθρώπων μας που η ζωή τους σημαδεύτηκε για πάντα , τους πυρόπληκτους της Ανατολικής Αττικής και τους πρόσφυγες. Το νέο έργο «Νυχτοφαγιές», αποτελεί συνέχεια της συνεργασίας της Ε΄ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης με τη θεατρική ομάδα που δραστηριοποιείται στις Δυτικές Συνοικίες της Θεσσαλονίκης. Το 2014 παρουσιάστηκε το έργο “Καντίνα”/”Canteen”/Can(teen), αφιερωμένο στους συναδέλφους που τέθηκαν σε καθεστώς διαθεσιμότητας-απόλυσης, και το 2016 “Πες το ψέματα”, αφιερωμένο στους πρόσφυγες.

Φωτο: Σπύρος Λαζαρίδης

Το έργο

Μια γυναίκα ζει με μνήμες και φροντίζει αδέσποτα σκυλιά. Ούτε η πρώτη είναι ούτε η τελευταία. Προσοχή όμως. Τα σκυλιά τριγυρίζουν στο, άδειο από στρατιώτες, εγκαταλελειμμένο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Η γυναίκα αποφεύγει σαν το διάολο το λιβάνι να τ’ αποκαλεί με ανθρώπινα ονόματα. Έχει τους λόγους της. Δεν της είναι άγνωστα τα χώματα που πατά. Σ’ αυτά μπουσούλησε ως βρέφος. Αυτή ήταν το πρώτο παιδάκι που γεννήθηκε σ’ εκείνο το κολαστήριο που ήταν το Παύλου Μελά στον καιρό της Ναζιστικής Κατοχής. Αυτή και τα χώματα ξέρουν. Ξέρουν γιατί τα χορτάρια εκεί δεν φυτρώνουν ούτε και ξεραίνονται σαν όλα τα χορτάρια του κόσμου. Ξέρουν τι ήταν τα θρεφτάρια του στρατοπέδου και τι ήταν οι νυχτοφαγιές. Ξέρουν τι ήταν ο πιστολισμός στο πίσω μέρος του κρανίου και τι είναι να συνηθίζεις τον καθημερινό θάνατο του διπλανού ανθρώπου που, κατά τύχη, δεν είσαι εσύ. Ξέρουν βέβαια και τη λαχτάρα για ζωή, ξέρουν για τα ερωτικά ραβασάκια των μελλοθάνατων που ανταλλάσσονταν ανάμεσα στα αγκαθωτά σύρματα που χώριζαν άντρες και γυναίκες, Έλληνες και Σέρβους ή Ιταλούς. Ξέρουν όμως και άλλα. Ξέρουν γιατί η Συννεφιασμένη Κυριακή στοιχειώνει τα όνειρα ενός κρατούμενου και παιδεύει έναν υπάλληλο του στρατοπέδου. Ξέρουν πως Εβραίοι έφυγαν και από το στρατόπεδο αυτό για το ταξίδι του χαμού τους. Ξέρουν πως έφυγαν ξοπίσω τους κι άλλοι κι άλλοι, που δεν γνώρισαν τα κρεματόρια και το Ολοκαύτωμα, γνώρισαν όμως τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης στη Γερμανία. Ξέρουν γιατί έπαιζαν ποδόσφαιρο τα παιδιά της γειτονιάς δίπλα στην Τούμπα των εκτελέσεων. Ξέρουν πόσοι ακριβώς ήταν εκείνοι οι τελευταίοι του στρατοπέδου που παρέλασαν ρακένδυτοι και γιόρτασαν με όλη τη Θεσσαλονίκη την Απελευθέρωση.

Στο θεατρικό έργο Νυχτοφαγιές ενσωματώνονται λέξεις και γεγονότα όπως τα διηγήθηκαν ή τα έγραψαν οι ίδιοι οι κρατούμενοι. Εξ άλλου λέξη κρατούμενου αυτού του στρατοπέδου είναι και ο τίτλος του έργου˙ κρατούμενου ο οποίος έζησε και την εμπειρία του εγκλεισμού του στην αποθήκη ψυχών απ’ όπου προμηθεύονταν τα θύματα για τα αντίποινά τους οι Γερμανοί, αλλά και την εμπειρία της αποστολής του στη Γερμανία απ’ όπου ευτυχώς επέστρεψε ζωντανός. Η μουσική του Βασίλη Τσιτσάνη γαντζώνεται από μια συγκυρία, που μπορεί και να μην είναι σκέτη συγκυρία και σύμπτωση, και μπολιάζει με τη δύναμή της το έργο. Εκτός από λόγια των κρατουμένων, στο έργο εισάγονται και φράσεις ενός λογοτέχνη της Θεσσαλονίκης που έγραψε για το στρατόπεδο, τους κρατούμενούς του, αλλά και για τους άλλους, που με τα διάφορα κατοπινά Σχέδια Μάρσαλ, εξασφάλισαν χρυσά κουτάλια, πιρούνια και μαχαίρια για τον εαυτό τους και χρυσές αλυσίδες για τους ηττημένους, εκείνους που παρέλασαν ρακένδυτοι από το Στρατόπεδο προς το Διοικητήριο τη μέρα της Απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τη Φασιστική Γερμανική Κατοχή.

Φωτο: Ευθύμης Μουρατίδης

Ο συγγραφέας 

Σπύρος Λαζαρίδης

Γεννήθηκε το 1958 στο Ηλιόλουστο του Κιλκίς και από το 1967 μένει στη Θεσσαλονίκη. Τελείωσε το Φυσικό τμήμα της Φυσικομαθηματικής Σχολής  του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και εργάζεται ως καθηγη­τής στη Μέση Εκπαίδευση. Συ­νεργάστηκε με ποιήματα, δοκίμια και μελέτες με τα περιοδικά: «Διαγώνιος», «Οδός Πανός», «Εντευκτήριο», «Τραμ», «Η λέξη», «2 τροχοί», «Θεσσαλονικέων πόλις», «Ο δημότης», «Δυτικώς», «Τάμαριξ», «ΠΟΛΗ».

Ποιήματά του ανθολογήθηκαν στη σειρά «Φωνές» των εκδόσεων Πρόσπερος, στο «Κατάλυμα νέων ποιητών της Θεσσαλονίκης 1980-1989» των εκδόσεων Μπιλιέτο, στο ιταλικό περιοδικό «Private», N. 24, Bologna, Italia, χειμώνας 2002-03 και στην ανθολογία «A century of Greek poetry 1900-2000», Cosmos Publishing, River Vale, New Jersey, 2004.

Έκανε την έρευνα και είχε την επιμέλεια πολλών εκθέσεων ιστορικού ενδιαφέροντος.

Θεατρικά του έργα ανέβηκαν από ερασιτεχνικά σχήματα σε σκηνές της Δυτικής Θεσσαλονίκης από το 2001.

Τελευταίο λογοτεχνικό βιβλίο του: Ίχνη όζας, διηγήματα, εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2013.

Τελευταίο βιβλίο του: Εκείθεν της Αγίας Παρασκευής, το τοπίο της δυτικής υπαίθρου της Θεσσαλονίκης (1914-1919), εκδόσεις University Studio Press, 2016.

Συμμετοχή: Οι καθολικοί δυτικά, στο συλλογικό Οι Φράγκοι της Σαλονίκης, εκδ. Κέντρο Ιστορίας Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 2017. 

Φωτο: Ευρώπη Κεσσίδου

Η εμπλοκή μου με το θέατρο ξεκίνησε το 2001, όταν έπρεπε να βρω ένα διήγημα με θέμα τη μοτοσυκλέτα, να το δώσω σ’ έναν καραγκιοζοπαίχτη κι αυτός να το κάνει θέατρο σκιών∙ αυτή ήταν η παραγγελία από τους διοργανωτές μιας σειράς εκδηλώσεων με θέμα τη Μοτοσυκλέτα και την Τέχνη. Προτίμησα να γράψω μια δική μου ιστορία και να την κάνουμε θεατρικό με κάποιους φίλους. Το κάναμε, παίξαμε στη Δράμα μια αρχική μορφή του το 2001 και σε λίγους μήνες το παρουσιάσαμε ολοκληρωμένο στη Θεσσαλονίκη. Κι άλλοι φίλοι θέλανε να συμμετέχουν σε κάτι τέτοιο, προέκυψε νέο έργο με περισσότερους ρόλους και μετά κι άλλο, για να φτάσουμε μετά από δεκαεφτά χρόνια στις «Νυχτοφαγιές».

Φωτο: Σπύρος Λαζαρίδης

Ερασιτεχνικό ή επαγγελματικό επίπεδο

Με περισσότερα από δυο δεκάδες βιβλία στην καμπούρα μου, δηλώνω ερασιτέχνης συγγραφέας αφού το συγγραφιλίκι δεν είναι το επάγγελμά μου αλλά το μεράκι μου. Όπως ακριβώς στα ιστορικά μου βιβλία ή στις λογοτεχνικές μου μελέτες, θέλω να μην έχω τεχνικά λάθη που να προδίδουν πως σπούδασα θετικές επιστήμες και όχι φιλολογικές, έτσι και στο θέατρο, τα κείμενα που φτάνουν στην ομάδα περνάνε μεγάλο διάστημα απομόνωσης στο συρτάρι και στο μυαλό μου. Οι περισσότεροι από τους συνεργάτες μου στην ομάδα, ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Συνεργαζόμαστε και με επαγγελματίες που μας τιμούν με τη φιλία τους, όπως η Αυγή Προγκίδη στην κίνηση και τη χορογραφία, αλλά οι υπόλοιποι είμαστε ερασιτέχνες που αποζητούν την επαγγελματική τελειότητα. Με τις «Νυχτοφαγιές», μας βγήκε η ψυχή, ώστε να αποφύγουμε το συγκαταβατικό χαμόγελο του θεατή και την καταραμένη φράση: «για ερασιτέχνες καλοί είστε». Θέλουμε οι παραστάσεις μας να είναι όπως οι καλές διαιτησίες: να μην πρωταγωνιστούν τα λάθη των συντελεστών, αλλά να αναδεικνύεται η πνοή του έργου.

 Η σκηνοθεσία είναι άλλο πράγμα. Εδώ είναι απαραίτητη η ακαδημαϊκή γνώση ή έστω η μεγάλη εμπειρία. Το τολμώ μόνο για έργα που μπορώ να τα υποστηρίξω σε κάθε λέξη τους. Όταν γνωρίζω πώς θέλω να ακούσω τη λέξη μου και να δω την εικόνα μου, θα φέρω τον κόσμο πάνω κάτω για να τα καταφέρω με τους φίλους-ηθοποιούς. Υπάρχει συναισθηματική επαφή και αμοιβαία εκτίμηση. Δεν διακυβεύεται καμία καριέρα, αλλά υπηρετείται ένας νταλγκάς. Τα υπόλοιπα, έρχονται. Η εξέλιξη των παλαιότερων μελών της ομάδας, επιβεβαιώνει το «μη μάταιο» της προσπάθειας, αφού τα "υπόλοιπα" αποδείχτηκαν και καλά.

Η πραγματική δυσκολία μιας ερασιτεχνικής θεατρικής ομάδας είναι αυτή που αφορά στο ζήτημα της στέγης και της οικονομικής αυτάρκειας των παραγωγών της. Μέχρι στιγμής, τα καταφέρνουμε. Οι φιλόξενες αίθουσες των σχολείων της Δυτικής Θεσσαλονίκης είναι στέγη μας, οι δήμοι (παλαιότερα) και η Ε’ ΕΛΜΕ τα τελευταία χρόνια, αλλά και το πείσμα μας (υπήρξε παραγωγή μας, που επιβάρυνε οικονομικά μόνο τα μέλη της ομάδας), μας επιτρέπουν να σχεδιάζουμε τις παραστάσεις μας χωρίς εκπτώσεις στην αισθητική μας και να αποδίδουμε τα έσοδα σε κοινωνικούς σκοπούς, και αυτό γίνεται από την πρώτη παράσταση του 2001 μέχρι σήμερα.

Φωτο: Ευθύμης Μουρατίδης

Συντελεστές

Κείμενο, στίχοι τραγουδιών, σκηνοθεσία: Σπύρος Λαζαρίδης

Μουσική: Βασίλης Μπάνος

Κίνηση, χορογραφία: Αυγή Προγκίδη

Σκηνικά: Τάσος Τσιάχτας

Κατασκευή σκηνικών: Σταύρος Τσαλαμπούνης

Κουστούμια: Σταυρούλα Μαμούτου

Φωτισμοί, μακιγιάζ: Ολυμπία Λαζαρίδου

Ηθοποιοί: Παναγιώτης Αλευρίδης, Γιάννης Αναβελάνος, Γιώργος Γκάτσος, Δήμητρα Γοργορή, Στάθης Δρίζης, Δήμητρα Θωμά, Βίκη Κίτσιου, Ολυμπία Κύκλη, Γιώργος Λαδόπουλος, Μαίρη Λυμπεριάδου, Σταυρούλα Μαμούτου, Πέπη Μισαηλίδου, Βάσω Μπούρη, Φωτεινή Παπαδοπούλου, Σοφία Παπαθανασίου, Άννα Ρογδάκη, Τάσος Σαμαράς, Σταύρος Τσαλαμπούνης, Σταυρούλα Τσέλιου

Θέατρο Σκιών: Οδυσσέας Κανλής

Σχεδιασμός, κατασκευή φιγουρών: Μιχάλης Μυλωνάς

Το δημοσίευμα που, τελικά, έγινε ήταν σε φύλλο μιας Κυριακής, λίγων λέξεων και με παραπλανητικό τίτλο. Δεν θέλω να το θυμάμαι. Μέρες μετά, δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τη δημοσιογράφο με το οποίο μου ζητούσε συγγνώμη. Προς τιμήν της.