Ο πολιτισμός των εκδηλώσεων και η γύμνια των δηλώσεων

Ένα τέλος στον «διάλογο» περί πολιτισμού.
Μην το ξεφτιλίσουμε τελείως.
Η απάντηση στο αίνιγμα με τις «εικόνες που λάμπουν».

Μία συγγνώμη στον Ντίνο Παπασπύρου για την «εμπλοκή» του σ’ αυτές τις συζητήσεις.
Με την άδειά του, δημοσιεύω το κείμενο που διάβασε την Παρασκευή 10 Μαΐου 2002 στα εγκαίνια των δύο εκθέσεων του Ιστορικού αρχείου Σταυρούπολης «Η Σταυρούπολη στη λογοτεχνία» και «Νεότητα».

Η προσπάθεια να στραφεί το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών της Θεσσαλονίκης και προς τα δυτικά είναι ειλικρινής και, όπως ελπίζω να φαίνεται εκ των υστέρων, δεν γίνεται για να εξαργυρωθεί σε κανένα χρηματιστήριο. Ο Νίκος Νικολαΐδης με ξυλογραφίες και ο Ντίνος Παπασπύρου με ζωγραφική ανταποκρίθηκαν στην πρώτη απόπειρα. Πρέπει να υπάρξει συνέχεια επειδή προέκυψαν όμορφα πράγματα.
Από εκείνον ή εκείνη που θα θελήσει, εκείνον ή εκείνη που θα μπορέσει επειδή θα γνωρίζει κι επειδή θα τον ή την εκτιμούν εκείνοι στους οποίους θα απευθυνθεί. Τέλος.

Ντίνος Παπασπύρου
Λίγα λόγια για την έκθεση «Σταυρούπολη 2002»

Πέρσι τον Ιούνιο με πήρε τηλέφωνο ο Σπύρος Λαζαρίδης, και με ξάφνιασε λέγοντάς μου: «Θέλω να ζωγραφίσεις Σταυρούπολη». Λέω με ξάφνιασε διότι ξέρει πολύ καλά ότι, για να αποδώσω κάτι ζωγραφικά, πρέπει να το έχω βιώσει.

Θα μου επιτρέψετε εδώ μία παρένθεση: Συχνά πολλοί φορείς διοργανώνουν ομαδικές θεματικές εκθέσεις και καλούν τους εικαστικούς καλλιτέχνες, ζωγράφους και γλύπτες, να αποδώσουν το θέμα σε περιορισμένο περιθώριο χρόνου και πολλές φορές σε περιορισμένες διαστάσεις. Κατά την γνώμη μου, αν οι καλλιτέχνες έχουν σε ανύποπτο χρόνο αποδώσει το ζητούμενο θέμα, έχει καλώς. Αν όμως καθίσουν επί τούτου, με περιορισμό χρόνου και διαστάσεων να το αποδώσουν, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι θετικό. Ο εικαστικός καλλιτέχνης δεν είναι εργαλείο. Αν δεν βιώσει, ή δεν αφήσει την φαντασία του να περιπλανηθεί δεν είναι δυνατό να εμπνευσθεί ώστε να μπορέσει να βγάλει προς τα έξω με το έργο του τον εσωτερικό του κόσμο. Διότι, όταν βλέπουμε ένα εικαστικό έργο, δεν πρέπει να στεκόμαστε μόνο στην εικονικότητα, αλλά να μας δίνει αυτό τη δυνατότητα να διεισδύσουμε στην ψυχή του καλλιτέχνη. Κλείνει η παρένθεση.

Με το τηλεφώνημά του όμως ο Σπύρος με προβλημάτισε. Είχα κάποια σχέση με τη Σταυρούπολη; Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν διαπίστωσα ότι η σχέση μου μαζί της ήταν διαχρονική, με ενδιάμεσα μεγάλα διαλείμματα.

1914: Η οικογένεια του παππού μου, από τη μητέρα μου, Νικόλαου Κουτρουμάνη, πρόσφυγες από το Τσανάκ-Καλέ, εγκαθίστανται στα τσαντίρια που στήθηκαν στις αλάνες του Λεμπέτ. Τελικά όμως δεν έμειναν οριστικά στην Σταυρούπολη αλλά κατηφόρισαν στην κάτω πόλη και βρήκαν καταφύγιο σε ένα ημιυπόγειο στην οδό Αετοράχης. Στην περιοχή αυτή στέριωσε και απλώθηκε η οικογένεια.

-2-

1947-1950: Επισκεπτόμαστε επανειλημμένα με την μητέρα μου, με μια χριστιανική οργάνωση, το ψυχιατρείο Λεμπέτ, που τότε ήταν θαρρώ και πτωχοκομείο. ΄Εχω ακόμη στην μνήμη μου τις εξαθλιωμένες σιλουέτες των τροφίμων που, απλώνοντας τα χέρια από τα κάγκελα της αυλής, παρακάλαγαν για ένα κομμάτι ψωμί, ένα γλυκό, ένα τσιγάρο.

1960-1961: Υπηρετώ τη στρατιωτική μου θητεία στα τεθωρακισμένα (μαυροσκούφης) της 20ής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας στο στρατηγείο που στεγάζονταν στο στρατόπεδο Γ΄Σ.Σ., στο κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται το Πολεμικό Μουσείο. Όμως πολλές μονάδες της Μεραρχίας ήταν εγκατεστημένες στο Στρατόπεδο Καρατάσου και για τον λόγο αυτό βρέθηκα πολλές φορές στην περιοχή. Θυμάμαι μάλιστα μια εντυπωσιακή πολεμική άσκηση-επίδειξη που κάναμε, με πραγματικά πυρά, στους πίσω λόφους του Στρατοπέδου.

1991: Κάνω με επιτυχία την 5η μου ατομική έκθεση ζωγραφικής στο βιβλιοπωλείο «Υπόγειο» του Γιάννη Αλεξιάδη. Είχα τότε την ευκαιρία να γνωρίσω πολλούς αξιόλογους ανθρώπους της Σταυρούπολης και να δεθώ φιλικά μαζί τους, ιδιαίτερα με τον Σπύρο Λαζαρίδη και τον Γιάννη Αλεξιάδη.

Μετά λίγες μέρες τηλεφωνώ στον Σπύρο να συναντηθούμε και να με ξεναγήσει στη Σταυρούπολη σε μέρη που δεν είχα δει. ΄Ετσι, ένα ζεστό απόγευμα, στα τέλη Ιουνίου, ξεκινήσαμε, αρχίζοντας από την Τούμπα του Λεμπέτ. Καταϊδρωμένοι φτάσαμε επάνω, αλλά πραγματικά άξιζε τον κόπο. Θαυμάσια πανοραμική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Μετά το αρχαίο υδραγωγείο, το οποίο ευτυχώς σώθηκε από την μπουλντόζα μετά από προσπάθειες ανθρώπων που θέλουν να κρατήσουν την ιστορία της περιοχής. Ακολούθησε το στρατόπεδο Π.Μελά. Ο Σπύρος μου έδειξε το τζαμί, την ύπαρξη του οποίου αγνοούσα, με προσανατολισμό τη Μέκκα.

-3-

΄Ηθελα όμως να ρίξω μία δεύτερη πιο λεπτομερή ματιά σε όλα αυτά. Αγγάρεψα λοιπόν, μετά από μέρες, ένα φίλο με αυτοκίνητο (εγώ δεν οδηγώ) να με ξαναπάει. Αυτή τη φορά πήρα μαζί μπλοκ, μολύβι και φωτογραφική μηχανή. Η δεύτερη περιήγηση κράτησε κανένα τετράωρο και την ευχαριστήθηκα πάλι.

Μόλις εμφανίσθηκαν οι φωτογραφίες, άρχισε το ζωγράφισμα σε συνδυασμό με ό,τι είχα σχεδιάσει στο μπλοκ. Βγήκαν δυο τρεις ζωγραφιές που με ικανοποιούσαν, αλλά ήθελα να έχω και τη γνώμη του Σπύρου. Τις φωτογράφισα και του τις έστειλα. Η απάντηση: «Πολύ καλές, προχώρα. Πόσες θα κάνεις;». Τελικά βγήκαν αυτές οι δέκα που βλέπετε.
Παράλληλα, βρίσκοντας μια παλιά πολύ μικρή φωτογραφία της οικογένειας του παππού μου, προφανώς από βιβλιάριο σίτισης όταν ήρθαν ως πρόσφυγες, και από το θέμα της έκανα τον πίνακα που τον βάφτισα «Πρόσφυγες», δεδομένου ότι αναφέρεται σε κάτι διαχρονικό. Πρόσφυγες υπήρχαν και τότε και αργότερα αλλά και σήμερα.

Ευχαριστώ.