Η «μοναξιά» των δυτικών συνοικιών

Την άγνωστη ιστορία της εκτός των τειχών Θεσσαλονίκης
από το Βαρδάρι ώς το Δερβένι και το Κορδελιό 

φωτίζει στο νέο του βιβλίο ο Σπύρος Λαζαρίδης.
Παρουσίαση στη Μονή Λαζαριστών

Προϊστορικοί οικισμοί και ελληνιστικοί τάφοι στη Σταυρούπολη, ρωμαϊκά κατάλοιπα στην οδό Λαγκαδά, βυζαντινά στην Πολίχνη, τσιφλίκια της Τουρκοκρατίας σε Λεμπέτ (Ευκαρπία), Καραϊσίν (Πολίχνη) και Χαρμάνκιοϊ (Εύοσμος), το στρατόπεδο του Ζέιτενλικ σε μία τεράστια έκταση, η έλευση των προσφύγων του 1914-1919 στην περιοχή: Το μωσαϊκό της εκτός των τειχών δυτικής Θεσσαλονίκης στο πέρασμα των αιώνων συνθέτει το βιβλίο του Σπύρου Λαζαρίδη «Η μοναξιά του Ζέιτενλικ» (εκδόσεις «Ζήτρος»), που παρουσιάζεται σε εκδήλωση σήμερα, στις 20.00, στη Μονή Λαζαριστών.
Το βιβλίο είναι μία ιστορική καταγραφή μέχρι το 1920 των όσων συμβαίνουν στη δυτική ύπαιθρο της Θεσσαλονίκης, κατά μήκος του οδικού άξονα που συνέδεε την πόλη με το Βορρά και την Ανατολή, τη σημερινή οδό Λαγκαδά. Η «Μοναξιά του Ζέιτενλικ» ενώνει σε μία έκδοση τα εξαντλημένα πλέον βιβλία του συγγραφέα «Από το Βαρδάρι ώς το Δερβένι» («Ζήτρος», 1997) και «Δι’ εγκαταστάσεως 1914» (Δήμος Σταυρούπολης, 2001 και 2005).
Ο Σπύρος Λαζαρίδης ασχολείται εδώ και δύο δεκαετίες με την έρευνα της ελάχιστα γνωστής στο ευρύ κοινό ιστορίας της δυτικής Θεσσαλονίκης. «Το έναυσμα μου δόθηκε το 1991, όταν μία παρέα παιδιών ασχολήθηκε με τη Μονή Λαζαριστών, ερείπιο τότε και με κάποια κελύφη καπνομάγαζων και άλλων κτιρίων θέλοντγης των Λαζαριστών που περιέχει τις αγοραπωλησίες που διαμόρφωσαν την τελική τους περιουσία των 500 στρεμμάτων στη σημερινή Σταυρούπολη.
«Ζέιτενλικ» στα τουρκικά σημαίνει «ελαιώνας». Η λέξη «μοναξιά» στον τίτλο του βιβλίου επιχειρεί να αποδώσει την ιδιότυπη μοναξιά την οποία έζησε η περιοχή της εκτός των τειχών δυτικής Θεσσαλονίκης για αιώνες ολόκληρους. «Υπάρχει ένα οικιστικό κενό. Στην περιοχή καταγράφονται οικισμοί των προϊστορικών χρόνων που εγκαταλείφθηκαν μετά τα ελληνιστικά χρόνια για να χτιστεί η Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια εντοπίζονται νεκροταφεία. Η μοναξιά άρχισε να σπάει με τα κτίρια που έφτιαξαν οι Λαζαριστές, αρχής γενοαλιές και σύγχρονες, καθώς και αεροφωτογραφίες και χάρτες. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται ντοκουμέντο - χάρτης της γης των Λαζαριστών που περιέχει τις αγοραπωλησίες που διαμόρφωσαν την τελική τους περιουσία των 500 στρεμμάτων στη σημερινή Σταυρούπολη.
«Ζέιτενλικ» στα τουρκικά σημαίνει «ελαιώνας». Η λέξη «μοναξιά» στον τίτλο του βιβλίου επιχειρεί να αποδώσει την ιδιότυπη μοναξιά την οποία έζησε η περιοχή της εκτός των τειχών δυτικής Θεσσαλονίκης για αιώνες ολόκληρους. «Υπάρχει ένα οικιστικό κενό. Στην περιοχή καταγράφονται οικισμοί των προϊστορικών χρόνων που εγκαταλείφθηκαν μετά τα ελληνιστικά χρόνια για να χτιστεί η Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια εντοπίζονται νεκροταφεία. Η μοναξιά άρχισε να σπάει με τα κτίρια που έφτιαξαν οι Λαζαριστές, αρχής γενομένης από το παλαιό οικοτροφείο των καλογραιών, το 1858», παρατηρεί ο κ. Λαζαρίδης. «Το 1914 με τους πρώτους πρόσφυγες ξεκινάει το οργανωμένο οικιστικό ενδιαφέρον, το οποίο όμως το ακολουθούν σύντομα καταστροφές: η πυρκαγιά του '17, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Μόλις το 1935 δημιουργείται το πρώτο σχέδιο πόλεως».
Πυκνοκατοικημένη, αν και με άναρχο τρόπο, η σημερινή δυτική Θεσσαλονίκη δε θυμίζει σε τίποτα την παλιά της μοναξιά. Ο Σπύρος Λαζαρίδης, που ετοιμάζει και νέο βιβλίο για τις δυτικές συνοικίες το Μεσοπόλεμο, διαπιστώνει ότι στον έναν αιώνα που πέρασε από το 1914 συγκροτείται σταδιακά συνείδηση του παρελθόντος της περιοχής από τους κατοίκους της και για το λόγο αυτόν είναι πεπεισμένος ότι «η τοπική ιστορία έχει λόγο ύπαρξης».

Χρύσα Νάνου, Αγγελιοφόρος, 31/10/2012